Etkileşimli Okuma Üzerine
Etkileşimli Okuma Nedir?
Etkileşimli okuma, kitabı konuşturmak, hayal gücü ile biçimlendirmek ve kitabı yeniden üretmektir. Bunun için de elinizde yaşa uygun bir kitap olması yeterlidir.
Etkileşimli Okumanın Faydaları Nelerdir?
Sizinle çocuk arasında bağ kurulmasını sağlar.
Siz çocuğunuzun hayal dünyasını keşfederken, o da sizi keşfeder.
Çocuğun hayal dünyasını güçlendirerek, onun kendisini keşfetmesine olanak verebilir.
Çocuğunuzun gizli kalmış, açığa çıkmamış bir yönünü ya da bir problemini bulabilmenize imkân verebilir.
Çocuğun dil gelişiminde oldukça güçlü bir rol oynar. Konuşma, okuma, dinleme ve yazma kazanım alanlarını geliştirir.
Okuma alışkanlığı kazandırma sürecinde, çocuğun kitapla etkileşime geçme becerisini güçlendirir.
Başka bir dili öğrenme sürecini eğlenceli hâle getirir.
Çocuğun kelime dağarcığını ve hafızasını güçlendirir.
Başka disiplinlerle ve hayatla bağ kurabilmesine imkân verir.
Etkileşimli Okumaya Nasıl Başlamak Gerekir?
Önce çocuğunuza doğru cümleleri bularak onu kitaba davet etmelisiniz. “Benimle kitap okur musun?” ya da “Sana kitap okumamı ister misin?” sorularının son zamanlarda pek etkili olmadığı görülmektedir. Çocuğunuzun karşısında, o ister sizinle ilgilensin ya da ilgilenmesin, “okumasını istediğiniz kitabı seçip” çocuğunuzun algılarına hitap edecek tepkiler vererek işe başlayabilirsiniz. İlk kural: Dikkat çekin! “Aaaa kitabın resimlerine bak!” “Aaa, bu arı/kuş/kedi/çocuk/kitap ne kadar ilginç, değil mi? Neden böyle gülümsemiş/giyinmiş/uçuyor?” “Bu nedir sence?” “Sen daha önce bunun gibi bir şey gördün mü?” “Bak ne diyor şurada…” “Birlikte kitabı keşfetmeye ne dersin?” gibi sorularla çocuğunuzun dikkatini çekmeye çalışın.
Etkileşimli Okuma Sürecinde Neler Yapabilir?
Bağlantı Kurmak: Çocukların kitapla kuracağı ilk etkileşim çok önemlidir. Eğer çocuk kendisi ile kitap arasında bir ilişki, bağ kurabilirse kitaptan tat almaya başlayacaktır. Bu sebeple sizin yönergeleriniz bu noktada oldukça kıymetlidir. Etkileşime girdiği kaynaklarda dikkatini çeken ilk nokta zevkleri, istekleri, beğenileri, tercihleri yönünde onun algısına yakın olan “şeyler” yönündedir. Bu nedenle etkileşimli okumaya başlamadan önce seçilecek kitaplarda çocuğun yönelimleri dikkate alınmalıdır.
Çocukla kitap arasında başlayacak etkileşim ve ilk tat bu bağlantının gücü ile doğru orantılı ilerleyecektir. Elinizdeki kitapla çocuk arasında bağlantı kurmaya çalışın. Örneğin, “Bak tıpkı senin gibi, o da kedileri çok seviyor” “Senin sevdiğin renkte giyinmiş” “O da senin gibi yardımsever” “Keşfetmeyi seven yaramaz bir çocuk, kime benzettin?”, “Anne, baba ve köpek… Tıpkı bizim gibi”, “Bak şu resme, galiba o da senin gibi dondurma düşkünü”, “Futbol oynamayı seven bir yaramaz… Okuldaki arkadaşın … benzettin mi sen de”, “Annesi de benim gibi kırmızı seviyor olmalı, bak çantasına…” gibi onlarca soru bulabilirsiniz. Burada önemli olan çocuğun kendisi, yaşamı ve yakın çevresi ile kitap arasında kuracağı bağdır.
Kitapla kurulacak bağlantının ikinci noktasında, çocuk ve diğer okuduğu kitaplarla, filmle, şarkıyla, oyunla kuracağı ilişkidir. Çocuğunuzu bildiği diğer kaynaklarla ilişki kurmaya yönlendirmek oldukça önemlidir. Bu zihinsel süreç onun yaşamında diğer disiplinlerle her zaman ilişki kurmasına olanak verecektir. “Bu kitabın konusunu neye benzettin? …Çizgi filmi, şarkısı, kitabı gibi değil mi?” “Sence kitaptaki … hangi kitapta vardı?” Eğer çocuğun yaşı büyükse, doğrudan bağlantıyı onun kurmasını isteyebilirsiniz. “Bu kitapla okuduğun başka bir kitap, film, tiyatro, dizi, oyun vs. arasında bir bağlantı kurabilir misin?”
Kitapla kurulacak son bağlantı ise çocuk ve dünya arasındaki ilişkidir. Çocuğun kitapla ve hayatın kendisi ile kuracağı bağ oldukça güçlü bir etkileşim yaratabilir. “Kitapta yere çöp atan … görüyor musun? Yere çöp atmak doğru mu? Sence doğrusu ne?” “Kitapta doğaya zarar veren … hakkında ne düşünüyorsun?”
Hayal Gücünü Kullanmak: Kitabın kapağı, renkleri, resimleri, kitabın boyutları, kitabın adı ve şüphesiz kitabın arka kapak yazısı çocuk kitaplarında en güçlü etkileşim noktasıdır.
Öncelikle kitabın kapak görseli ve adı hakkında çocuğunuza sorular sorabilirsiniz. Okumaya başlamadan, arka kapağı okuyup, kitapta neler olabileceği hakkında sohbet edebilirsiniz. Kitabın görsellerine hızla göz atıp, kitabın konusu hakkında tahminler yapabilirsiniz. Bu nokta tümüyle sizin ve çocuğunuzun hayal gücüyle şekillenecektir. Sorular sorarak kitabı “sen ve ben” dairesinde kesişim yapmak, hayaller kümesine renk ve lezzet katacaktır.
Yeniden Üretmek, Biçimlendirmek: Çocukların muhteşem hayal dünyaları bu süreçte sizin hayal dünyanıza eşlik eder. Çocuklara kitapla ilgili resim çizdirmek, kitabın iletisinden yola çıkarak poster, afiş çalışmaları hazırlatmak, çocuğu araştırmaya yönlendirmek, yapılan araştırma hakkında sohbet etmek, kitabın yazarı ile bağlantı kurabilmesi için, yazara onun dilinden bir mektup yazdırmak… Kitabın içine başka karakterler sokmak ve kitabın sonunu değiştirmek, karakterlerin yer değiştirdiğini hayal edip kitabın içeriğini tartışmak, başka kitapların kahramanlarını okunan kitaba eklemek ve kitabı bu hali ile üretmek… Çocuğun en sevdiği oyuncağı kitabın içine sokmak, sevdiği bir çizgi film karakterini komik bir biçimde kitaba eklemek ve çocuğun kendisini ya da çevresinden birini hikâyeye sokmak vs. Bu gibi sorular siz ve çocuğunuz arasında yepyeni bir biçimde ortaya çıkacaktır.
Harekete Geçmek: Kitabı beden dili ile etkileşime sokmak, çocuğun renkli dünyasını doğrudan besler. Bu bölüm kitabın ana yemeği gibidir. Kitapta bir sahneyi canlandırmak, kitaptaki kahramanın ağzında sohbet etmek, kitabın sonunu değiştirip drama yapmak ya da kitabın cümlelerinden şarkı yapmak, ritim tutmak, kitap yanınızda olmasa da mesela arabada, yolda, alışverişte, kitabın kahramanı gibi davranıp, bir cümle söylemek, onun gibi gülmek, onun güzel bir davranışını tekrarlamak vs. ve tüm bunları yaparken çocuğa göz kırpmak… Bu gibi etkileşimler çocuk ve sizin aranızda harika bir iletişim yaratırken, diğer yandan kitap ve çocuk arasında da bir bağ kuracak ve çocuğun empati kurma becerisini geliştirecektir.
Araştırmalar açıkça göstermektedir ki hafızamıza kazınan pek çok masal ve kitap, o masalı dinlediğimiz kişinin anlatım becerisine ya da kitabı kendimizle ve çevremizle paylaşma yelpazesine dayanmaktadır.
İki kapak arasına gizlenen “o kitapları” çocuğunuzun yaşamına bağlayın. Bu bağ ve etkileşim öyle güçlü olsun ki çocuklar bir gün yalnız kalıp kitap okuduğunda kitapla konuşmayı, kitabı üretmeyi, biçimlendirmeyi ve kitapla ilişki kurabilmeyi öğrensin.
Dr. Berna Uslu Kaya
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
BİLKENT LABORATUVAR OKULLARI VE ULUSLARARASI OKULU (BLIS)